กายภาพบำบัดหลังผ่าตัด

การทำกายภาพบำบัดหลังการผ่าตัด (Post-Operative Rehabilitation) ถือเป็นสิ่งที่จำเป็นและมีความสำคัญอย่างมาก ที่จะช่วยให้ผู้ป่วยมีการฟื้นตัวที่ดี เร็ว ถูกต้อง และมีประสิทธิภาพ ช่วยฟื้นฟูร่างกายให้สามารถกลับมาใช้งาน ทำกิจกรรม หรือใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ และลดภาวะแทรกซ้อนที่อาจจะเกิดขึ้นภายหลังการผ่าตัด ส่งผลให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตโดยรวมที่ดีขึ้น

ผู้ป่วยและญาติส่วนใหญ่ไม่เล็งเห็นความสำคัญของการทำกายภาพบำบัด โดยมองว่าสิ้นเปลือง ยุ่งยาก หรือการทำกายภาพบำบัดขณะอยู่โรงพยาบาลก็เพียงพอแล้ว ส่งผลให้การฟื้นตัวนานขึ้น การเคลื่อนไหวไม่เป็นปกติ คุณภาพชีวิตลดลง ดังนั้น การทำความเข้าใจถึงประโยชน์ของการทำกายภาพบำบัดหลังผ่าตัด จึงเป็นสิ่งที่จำเป็นสำหรับผู้ป่วยและญาติ เรามาดูประโยชน์ของการทำกายภาพบำบัดหลังผ่าตัดกัน…

ภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัด (Complications)

• อาการปวด (Pain)
• อาการบวม อักเสบของเนื้อเยื่อบริเวณที่ผ่าตัด (Soft tissue swelling or inflammation)
• กล้ามเนื้อลีบฝ่อ หรืออ่อนแรง (Muscle atrophy or muscle weakness)
• ข้อต่อยึดติด (Joint stiffness)
• อาการชา ปวดตามแนวเส้นประสาท (Numbness or neuropathic pain)
• ความสามารถในการทำกิจกรรมต่างๆลดลง (Reduce functional activity)

การทำกายภาพบำบัดหลังการผ่าตัด สามารถเริ่มได้เร็วที่สุดภายหลังการผ่าตัด 1-2 วัน ทั้งนี้ต้องขึ้นอยู่กับสภาพร่างกายของผู้ป่วย อายุ รูปแบบการผ่าตัด บริเวณที่ได้รับการผ่าตัด ข้อจำกัดต่างๆหลังการผ่าตัด เช่น ผู้ป่วยบางรายต้องพักฟื้นในห้อง ICU ในช่วง 1-2 วันแรก ซึ่งอาจจะมีข้อจำกัดบางประการ โดยการทำกายภาพบำบัดจะสามารถช่วยผู้ป่วยได้ โดยจะเน้นในเรื่องของการลดอาการปวด ลดอาการอักเสบ โดยใช้เครื่องมือทางกายภาพบำบัด ร่วมกับส่งเสริมให้ผู้ป่วยมีการเคลื่อนไหวบนเตียง ขยับข้อต่อส่วนต่างๆเท่าที่ทำได้ เพื่อลดภาวะแทรกซ้อนดังที่กล่าวไปข้างต้น

ระยะเวลาในการอยู่โรงพยาบาลของผู้ป่วยแต่ละคนจะไม่เท่ากัน โดยหลักๆจะแบ่งระยะออกเป็น 2 ระยะ คือ In-patient phase and Out-patient phase

ประโยชน์ของการทำกายภาพบำบัดผู้ป่วยหลังผ่าตัด ขณะที่อยู่ในโรงพยาบาล ได้แก่

• ลดความเสี่ยงจากการเกิดภาวะแทรกซ้อนหลังผ่าตัด (Reduce risk of complications)
• ลดอาการปวด (Pain relief)
• ลดกระบวนการอักเสบของบริเวณผ่าตัด (Decrease inflammation process)
• ช่วยสอนท่าเคลื่อนไหวขณะนอนพักอยู่บนเตียง (Promote bed mobility and activity) เช่น การพลิกตะแคงตัวบนเตียง การลุกขึ้นนั่ง/ยืนข้างเตียง เพื่อเปลี่ยนอิริยาบถ
• สอนการปรับตัวในการใช้ชีวิตประจำวันอย่างปลอดภัย เช่น ลุกขึ้นนั่งขอบเตียง การเข้าห้องน้ำ ฯลฯ (Increase functional activity)
• ฟื้นฟูกำลังของกล้ามเนื้อและลดความเสี่ยงการฝ่อลีบของกล้ามเนื้อ (Improve muscle strength and delay muscle atrophy)
• ช่วยเพิ่มองศาการเคลื่อนไหวของข้อต่อต่างๆ ช่วยป้องกันการยึดติดของข้อติด (Increase range of motion)

ทั้งนี้ต้องมีการประเมินอาการของผู้ป่วยภายหลังการผ่าตัด เพื่อวางแผนการทำกายภาพบำบัดได้อย่างเหมาะสม ร่วมกับสหวิชาชีพ เช่น แพทย์เจ้าของไข้ แพทย์ผ่าตัด พยาบาล เภสัชกร เป็นต้น

ประโยชน์ของการทำกายภาพบำบัดผู้ป่วยหลังผ่าตัด หลังออกจากโรงพยาบาล ได้แก่

• ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของกล้ามเนื้อให้ยืดหยุ่น แข็งแรงและทนทาน (Improve exercise capacity)
• ช่วยลดอาการปวด และสอนวิธีการจัดการกับอาการปวดที่ถูกต้อง (Pain management)
• ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการทำกิจกรรมต่างๆ เช่น การนั่ง ยืน เดิน การทำงาน และการใช้ชีวิตประจำวัน (Improve functional activity)
• ช่วยป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจจะเกิดขึ้น (Prevent complications)
• ช่วยเพิ่มความมั่นใจในการใช้ชีวิตประจำวัน (Regain confidence)

การทำกายภาพบำบัดขณะอยู่โรงพยาบาลอย่างเดียว ไม่เพียงพอสำหรับการฟื้นตัวของผู้ป่วย เนื่องจากนักกายภาพบำบัดจะออกแบบโปรแกรมการรักษาเฉพาะบุคคลในแต่ละครั้ง ตามสภาพร่างกายที่เปลี่ยนไป เพื่อฟื้นฟูผู้ป่วยให้กลับมาใช้ชีวิตประจำวันได้ใกล้เคียงปกติมากที่สุด

การผ่าตัดทางระบบกระดูกและกล้ามเนื้อที่พบบ่อย ที่ควรได้รับการฟื้นฟูทางกายภาพบำบัด ได้แก่

• การผ่าตัดเปลี่ยนข้อสะโพกเทียม (Total or partial hip replacement)
• การผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าเทียม (Total or partial knee replacement)
• การผ่าตัดเนื่องจากกระดูกหัก (Bone fracture fixation, ORIF, etc.)
• การผ่าตัดซ่อมเอ็นไขว้หน้าและเอ็นไขว้หลังข้อเข่า (ACL / PCL reconstruction)
• การผ่าตัดเย็บหมอนรองกระดูกเข่า (Meniscus repaired)
• การผ่าตัดรักษากระดูกสันหลังกดทับเส้นประสาท (Laminectomy)
• การผ่าตัดซ่อมแซมหมอนรองกระดูกสันหลัง (Disc dissection, HNP)
• การผ่าตัดซ่อมแซมเส้นเอ็นข้อไหล่ฉีกขาด (Shoulder rotator cuff repaired)
• การผ่าตัดซ่อมแซมเนื้อเยื่อ (Soft tissue repaired)
• การผ่าตัดเกี่ยวกับหัวใจและหลอดเลือด เช่น Heart disease, CABG, Lung surgery, Vascular disease
• การผ่าตัดเกี่ยวกับระบบประสาทสมอง เช่น Brain surgery, Craniectomy, Craniotomy, Nerve repaired or implantation

อาการที่พบบ่อยในผู้ป่วยที่ผ่าตัดเปลี่ยนข้อสะโพกและข้อเข่าเทียม ได้แก่

• อาการบวมบริเวณที่ข้อเข่า ข้อสะโพก ร่วมกับอาการปวด
• การเคลื่อนไหวข้อเข่าติด หรือลดลง โดยเฉพาะการงอเข่า
• การเคลื่อนไหวข้อสะโพกติด หรือลดลง ในหลายๆทิศทาง
• กล้ามเนื้อรอบเข่าและสะโพกอ่อนแรง อาจพบว่ามีกล้ามเนื้อฝ่อลีบ
• การเดินลงน้ำหนักของขาทั้งสองข้างไม่เป็นปกติ

ซึ่งกายภาพบำบัดจะเข้ามามีส่วนสำคัญในการช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนดังกล่าว ทางคลินิกกายภาพบำบัด เบรน รีแฮบ มีบริการฟื้นฟูผู้ป่วยหลังผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่า ข้อสะโพก เพื่อการฟื้นฟูที่ถูกต้อง รวดเร็ว และปลอดภัย รวมถึงช่วยให้ผู้ป่วยสามารถกลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ

อาการที่พบบ่อยในผู้ป่วยที่ผ่าตัดซ่อมแซมกระดูกที่หัก ได้แก่

• อาการปวดและบวมบริเวณแผลผ่าตัด
• ข้อต่อยืดติด การเคลื่อนไหวข้อต่อ ไม่เต็มช่วงการเคลื่อนไหว (Limited range of motion)
• กล้ามเนื้อโดยรอบบริเวณแผลผ่าตัดอ่อนแรง
• อาจพบมีการฝ่อลีบของกล้ามเนื้อนั้นๆ
• เกิดการยึดติดของเนื้อเยื่อบริเวณแผลผ่าตัด

ซึ่งกายภาพบำบัดจะเข้ามามีส่วนสำคัญในการช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนดังกล่าว ทางคลินิกกายภาพบำบัด เบรน รีแฮบ มีบริการฟื้นฟูผู้ป่วยหลังผ่าตัดซ่อมแซมกระดูกที่หัก เพื่อการฟื้นฟูที่ถูกต้อง รวดเร็ว และปลอดภัย รวมถึงช่วยให้ผู้ป่วยสามารถกลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ

อาการที่พบบ่อยในผู้ป่วยที่ผ่าตัดรักษากระดูกสันหลังกดทับเส้นประสาท ซ่อมแซมหมอนรองกระดูกสันหลัง ได้แก่

• อาการปวดบริเวณหลัง หรือ คอ
• อาจพบอาการชา อาการปวดตามแนวเส้นประสาท
• การเคลื่อนไหวของหลังตามแนวกระดูกสันหลังลดลง
• มีความตึงตัวของกล้ามเนื้อเพิ่มขึ้น
• อาจพบการฝ่อลีบของกล้ามเนื้อหลัง หรือบริเวณโดยรอบแผลผ่าตัด

ซึ่งกายภาพบำบัดจะเข้ามามีส่วนสำคัญในการช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนดังกล่าว ทางคลินิกกายภาพบำบัด เบรน รีแฮบ มีบริการฟื้นฟูผู้ป่วยหลังผ่าตัดรักษากระดูกสันหลังกดทับเส้นประสาท ซ่อมแซมหมอนรองกระดูกสันหลัง เพื่อการฟื้นฟูที่ถูกต้อง รวดเร็ว และปลอดภัย รวมถึงช่วยให้ผู้ป่วยสามารถกลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ

อาการที่พบบ่อยในผู้ป่วยที่ผ่าตัดซ่อมเอ็นไขว้หน้าและเอ็นไขว้หลังข้อเข่า เย็บหมอนรองกระดูกเข่า ซ่อมแซมเนื้อเยื่อ ได้แก่

• มีอาการปวดและบวมบริเวณเข่า
• การเคลื่อนไหวข้อเข่าติด มีอาการเจ็บเวลาเคลื่อนไหวข้อเข่า
• อาจพบการฝ่อลีบของกล้ามเนื้อบริเวณรอบข้อเข่า
• มีปัญหาในการ ยืน เดิน ลงน้ำหนัก
• อาจพบการอ่อนแรงของเข่า ร่วมกับอาการเจ็บ

ซึ่งกายภาพบำบัดจะเข้ามามีส่วนสำคัญในการช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนดังกล่าว ทางคลินิกกายภาพบำบัด เบรน รีแฮบ มีบริการฟื้นฟูผู้ป่วยหลังผ่าตัดข้อเข่า เพื่อการฟื้นฟูที่ถูกต้อง รวดเร็ว และปลอดภัย รวมถึงช่วยให้ผู้ป่วยสามารถกลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ